UTRECHT - Een wandeling rond de Dom is voldoende om de hele geschiedenis van Utrecht tot en met de laatste jaren van de twintigste eeuw te bespreken.
Tenminste, als dat gebeurt aan de hand van één van de gidsen van architectuurcentrum Aorta.

Sara Zondergeld is het Aortagebouw nog maar enkele meters uit of de groep staat alweer stil bij een gedenksteen in het plaveisel. Hier begon Utrecht in de Romeinse tijd, met de poort in de muur rond het fort waarvan de resten onder de Domkerk begraven liggen. En hier bouwden de kanunniken ter ere van zichzelf en hun god de Domkerk, voor die tijd een modern ding waar de liefhebbers van klassiekere bouwkunst hun wenkbrauwen over moeten hebben gefronst.

Verderop wenkt een hedendaagse theatermonnik van de firma Stadsavonturen iedereen de Pandhof in. Daar zijn brood en spelen volgens Middeleeuws recept. Ook nu is er in de Pandhof geen sprake van de gelovige armoede die bij een klassieke kloostergemeenschap hoort. De geest van de kanunniken, geestelijken die geen gelofte van armoede hoefden af te leggen, heerst na ruim zeven eeuwen nog ongebroken in dit deel van de kerk.

Zo vrolijk zelfs is het spektakel in de Pandhof dat de rondleidster zich niet verstaanbaar kan maken. Geen woord dus over de knoop die een van de steenhouwers als grapje legde in een van gotische bogen. De groep snelt langs de kruiden en het beeld van de in gedachten verzonken kanunnik met zijn ganzenveer. Voort, naar de plaquette waarop de plattegrond van het Domgebied is afgebeeld. Daar is het rustig genoeg om te vernemen hoe de gigantische kerk, in zijn tijd de grootste kathedraal van Noord-Europa, bedoeld was voor niet meer dan de veertig Utrechtse kanunniken. En voor de bisschop en de keizer natuurlijk, wanneer die de moeite namen om de stad met een bezoek te vereren.

Dat kon ook best zonder het in 1674 weggewaaide schip. Dat deel kwam als laatste af. Het koor, de toren en de Pandhof waren veel belangrijker, vonden de bouwers. En omdat het geld op was, stond het schip er vanaf het begin wat gammel bij, zegt gids Zondergeld. Zo zijn er nooit zijbeuken aangebracht, een essentiële verdediging tegen krachtige stormen.

Weinig Utrechters liggen daar nu nog wakker van. Zij bewonderen de steigerconstructie, luisteren naar muzikanten en straatartiesten en spelen rond het beeld van Jan van Nassau. Daar tussendoor laveert de gids, en ondanks alle drukte weet ze over te brengen hoe het Domplein nooit zomaar het plein mocht zijn dat het door de storm was geworden.

Eerst stond er 150 jaar lang een muur om de resten van de ingestorte kerk heen, daarna werden die opgeruimd en begon de discussie over de toekomst. Wat een zegen is zo’n storm voor plannenmakers en dromers. Aorta heeft z’n hele tentoonstellingsruimte gevuld met ideeën over de wenselijke inrichting van het Domplein, dat pas in 1912 zo genoemd mocht worden. De kerk terugbouwen ligt voor de hand, zolang er tenminste nog voldoende gelovigen waren voor zo’n project. Tegelijkertijd kwamen er plannen op voor een stadshistorisch museum, een badhuis met hotel, een ondergronds informatiecentrum, en de inrichting van het plein als stedelijke huiskamer. Andere plannenmakers zagen het wat meer op grote schaal en trokken met de lineaal verkeerswegen dwars door het centrum. Dat daar soms tientallen historische panden voor moesten wijken deed op de tekentafel niet veel pijn. In werkelijkheid wel, al is er aan de Lange Nieuwstraat en de Domstraat wel het een en ander gesloopt om beoogde verbredingen van wegen mogelijk te maken.

Wat bescheidener van aard, en daardoor wel uitgevoerd, is de herinnering aan verdwenen gebouwen die aangegeven is in de bestrating. Die lijnen van de Dom blijven liggen. Ook als het steigerschip dit najaar weer wordt afgebroken, en als de fantasievolle plannen voor het Domplein weer de archieven in verdwijnen.

Expositie Droomplannen voor het Domplein, Aorta, Achter de Dom 14. Open wo-vr 12-17 uur, za 13-17 uur. Dom-rondleidingen de hele zomer, informatie via www.aorta.nu en 030-2321686.